نقش سدها در سازگاری با کم آبی

رصد انرژی – سرزمین پهناور ایران در منطقه ای خشک و نیمه خشک قرار گرفته و این امر سبب شده ایران از  یک سوم بارش متوسط جهانی و توزیع نامتوازن زمانی و مکانی بارش و بالا بودن تلفات تبخیر، شرایط اقلیمی برخوردار باشد. در شرایط حاضر حداقل با ابزارهای فن آوری بشری امروزی این امر قابل تغییر نیست و نمی‌توان آن را به پر آبی تبدیل کرد.

سازگاری به این معنا است که باید شرایط اقلیمی ایران را بر مبنای هرگونه راهبرد ، برنامه و اقدام در بهره برداری از منابع آب قرار داد.

از مهمترین راهکارهای تامین آب در جهان می توان به جمع آوری رواناب های آبهای سطحی توسط بندهای کوتاه و سدها اشاره نمود. راهکار دوم تامین از منابع آب زیر زمینی و راهکار آخر شیرین سازی آب دریا می باشد.

این نیاز از دیرباز در کشورمان مورد توجه بوده و آثار بی شماری از سدهای قدیمی با قدمت هزار ساله از جمله سد کریت در طبس ، سد کوار و … در گوشه و کنار این سرزمین گواه بارزی بر این مدعا است . آثاری که در این زمینه به دست آمده نشان می دهد نیاکان ما از قرن ها پیش با دانش ذخیره آب و فن سد سازی آشنایی کامل داشته و با احداث تاسیسات آبی مختلف و انواع سدها که پس از گذشت صدها سال هنوز استوار و پایدار باقی مانده اند.

توسعه شهر نشینی ، ایجاد شهرهای بزرگ ، افزایش سالهای خشک، افزایش دمای کره زمین در اثر تغییر اقلیم و همچنین رشد مصارف کشاورزی، تبخیر و تعرق سبب افزایش نیازهای آبی شرب و صنعت گردیده که این امر فشار بیشتری بر منابع آب سرزمین آورده است.

همه این موارد به افزایش برداشت بی رویه از منابع آب زیر زمینی شده است. بسیاری از دشتها مناطق کشور را بحرانی نموده است. اضافه برداشت در برخی از دشتها به حدی بوده است که با افزایش تعداد چاههای جدید سبب فروکش سطح آبخوان شده است بطوری که سبب پدیده فرونشست های شدید در بسیاری از مناطق کشور شده است. از طرفی شیرین سازی آب دریا که به تازگی از خلیج فارس و دریای عمان آغاز شده (بر اساس مطالعات شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور ) و توسط بخش صنعت به استان یزد رسیده و قرار است نزدیک به ۱۷ استان کشور تامین نماید بسیار گران می باشد.  بطوریکه هزینه شیرین سازی آب و انتقال تا استان یزد برای هر متر مکعب آب ۲ یورو می باشد.

در سالهای اخیر علیرغم کاهش ۱۵ تا ۲۰ % در میزان بارش خوشبختانه سدهای موجود و در دست بهره برداری توانسته اند منابع آب و نیازها را به خوبی و ارزانتر از شیرین سازی آب دریا مدیریت کنند.

سیلاب سال ۹۸ در بیشتر مناطق کشور خود گواه این مطلب می‌باشد که اگر سدهای مخزنی نبودند این حجم رواناب سبب سیلاب و خسارت بسیار زیادی می گردید.  سدهای مخزنی ذخیره این حجم آب را برای  تامین نیازهای شرب و صنعت بخصوص در سالهای  خشک انجام می‌دهند که با مدیریت مناسب مخزن این امکان فراهم می‌شود.

در بسیاری از مناطق کشور بخصوص در مناطق ساحلی زمان تمرکز حوضه کوتاه است و با وقوع بارش و ایجاد سیلاب این منابع آبی سریعا از دسترس خارج شده و به دریا تخلیه می شوند و امکان استفاده از آنها بدون احداث سازه ذخیره از قبیل سد غیرممکن خواهد بود.

در حال حاضر سدها جز مولفه های اصلی منابع آب در کشورهای جهان هستند و یکی از مهمترین موارد تامین آب در کشور هستند. تاکنون در کشور ۷۰۰ سد در حال بهره برداری و ساخت است که بیشتر این سدها اهداف شرب و صنعت دارد و تعدادی از آنها با چند هدف هستند و برای تولید انرژی برق آبی از آن استفاده می‌شود. افزایش جمعیت و نیازها ی مصرف ضرورت نگهداری و تامین آب را بیشتر از پیش می‌کند.

* امیر فرید مجتهدی – کارشناس ارشد عمران آب

انتهای پیام/