چالش ورود مجدد گاز مایع به سبد سوخت خودروها

رصد انرژی – ورود سوخت‌های جایگزین در سیستم حمل‌ونقل جهان غالباً از دو جنبه اقتصادی و زیست‌محیطی با رعایت استاندارد و نکات ایمنی آن همواره موردتوجه بوده است. تصمیمات دولت‌های مختلف در کشور ما تاکنون نشان داده که اقتصاد تأمین انرژی همواره مقدم بر جنبه‌های دیگر آن قرار داشته است.

اگرچه تنوع ذخایر غنی انرژی در ایران موجب شده انتخاب و تعیین سبد سوخت کشور در بخش حمل‌ونقل برای سیاست‌گذاران این حوزه نسبت به سایر کشورها شرایط بهتری داشته باشد، ولی شرایط سیاسی، تخصیص نامتعارف یارانه به سوخت‌ها، افزایش مصرف سوخت به‌خصوص بنزین، عدم وجود برنامه بلندمدت و تصمیم‌گیری‌های مقطعی موجب شده تا سیاست‌گذاران در این حوزه صرفاً با در نظر گرفتن شرایط فعلی برای سبد سوخت کشور تصمیم‌گیری نمایند.

علیرغم اینکه در سند تأمین انرژی در بخش حمل‌ونقل کشور تا افق ۱۴۲۰، گاز مایع (LPG) را از سبد سوخت خودروها در کشور حذف و عرضه LPG را صرفاً برای مصارف عمدتاً پُخت‌وپَز و گرمایش خانوارهایی که به شبکه گاز طبیعی دسترسی ندارند تعیین نموده بود، مصوبه‌ای به موافقت نمایندگان مجلس شورای اسلامی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ ارائه گردید که از اضافه نمودن LPG به سبد سوخت کشور خبر می‌داد.

در ادامه هدف این طرح از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی و پیشینه دو سوخت LPG و گاز طبیعی فشرده (CNG) بیان و نظرات موافقان و مخالفان به همراه مخاطرات مصرف این فراورده‌ها در سوخت خودروها موردبررسی و نتایج آن ارائه‌شده است.

هدف از ورود مجدد LPG در سبد سوخت خودروها

به دنبال تصویب قانون بودجه سال ۱۴۰۰، طرحی در مجلس شورای اسلامی ارائه شد که دولت را ملزم به بازگشت LPG به سبد سوخت خودروها نمود. ارائه‌دهندگان این طرح با هدف تغییر سیاستی در سبد سوخت کشور و اجرای تکلیف ایجادشده در قانون بودجه ۱۴۰۱، آیین‌نامه روش اجرایی را با هدف ایجاد بسترهای لازم برای اجرای مطلوب و نظارت بهتر بر عملکرد توزیع هدفمند و صحیح LPG و رفع مشکلاتی نظیر عرضه خارج از شبکه، گران‌فروشی و استفاده غیرمجاز از آن، ارائه سوخت به‌صورت نظام‌مند به متقاضیان و جلوگیری از توزیع و حمل غیراستاندارد این سوخت و کاهش مخاطرات آن را ارائه نموده است.

همچنین معتقدند این مصوبه ضمن پررنگ نمودن نقش مصرف گاز چه به‌صورت CNG و چه به‌صورت LPG، کاهش و مدیریت مصرف بنزین در بخش حمل‌ونقل را به دنبال خواهد داشت. این در حالی است که بر اساس آمار سازمان حمل‌ونقل عمومی، کلیه تاکسی‌های شهری به‌جز تاکسی‌های لوکس دوگانه‌سوز CNG هستند و برای استفاده سوخت LPG در اتوبوس‌های شهری نیز فقط از طریق تولید اتوبوس گازسوز توسط شرکت‌های خودروساز امکان‌پذیر است.

پیشینه استفاده LPG در خودروهای کشور

پس از جنگ تحمیلی در دهه ۷۰ شمسی دولت برای تأمین سوخت و کمک به سیستم حمل‌ونقل، دستور به جایگزینی و استفاده از LPG به‌جای بنزین در بخشی از خودروهای عمومی و شخصی فقط به‌صورت تبدیل کارگاهی را در تعدادی از شهرهای کشور صادر نمود. بر این اساس تعدادی ایستگاه سوخت LPG برای این خودروها ایجاد گردید.

اگرچه LPG سازگاری نسبتاً خوبی با موتورهای بنزینی خودروها داشت و مشکل تأمین سوخت را تا حدودی برای دولت تسهیل نمود ولی کمبود منابع تأمین LPG و قیمت تمام‌شده بالای این سوخت در کنار حوادث انفجار، آتش‌سوزی و استفاده گسترده از مخازن این خودروها جهت جاسازی کالاهای ممنوعه ازجمله مواد مخدر و داروهای غیرمجاز، موجب شد ادامه این طرح خیلی زود از دستور کار دولت خارج شود. البته طرح استفاده از CNG در سوخت خودروها که در اوایل دهه ۸۰ آغاز شد نیز بی‌تأثیر نبود.

پیشینه استفاده CNG در خودروهای کشور

در راستای اجرای سیاست‌های استراتژیک بلندمدت کشور در بخش انرژی و جایگزینی سوخت خودروها با CNG دولت از سال ۱۳۷۹ مطالعات و بررسی‌های موردنیاز برای بسترسازی و انجام اقدامات لازم برای بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور ازجمله تهیه و تدوین معیارها، ضوابط، استانداردها، آیین‌نامه‌های اجرایی برای ساماندهی بر بازار سوخت و حرارت، مشتمل بر معیارها و استانداردهای ساخت تجهیزات، فرآیندها، دستگاه‌ها و وسایل و تجهیزات مصرف‌کننده انرژی را نمود و از سال ۱۳۸۳ هم‌زمان با احداث ایستگاه‌های سوخت CNG در شهرها و جاده‌های مواصلاتی بین‌شهری، طرح دوگانه‌سوز نمودن خودروها را در دو بخش سبک (CNG جایگزین بنزین) و سنگین (CNG جایگزین گازوئیل) اجرا نمود. حاصل این طرح مناسب و پایدار، موفقیت در حصول به سهم ۲۰ درصدی از سبد سوخت کشور است.

نظر موافقان و مخالفان ورود مجدد LPG به سبد سوخت خودروها

مقایسه خطرات توزیع و مصرف فرآورده‌های LPG و CNG در سوخت خودروها

یکی از موارد بسیار مهم که در انتخاب و استفاده سوخت‌های جایگزین موردتوجه قرار می‌گیرد موضوع ایمنی و احتمال بروز حوادث ناشی از آن است. بر این اساس نگاهی به مقایسه مخاطرات زنجیره توزیع تا مصرف هر یک از فرآورده‌های LPG و CNG به‌صورت مجزا و مختصر می‌اندازیم.

بحث و نتیجه‌گیری

تنوع‌بخشی به سبد سوخت ناوگان حمل‌ونقل، با در نظر گرفتن شرایط و امکانات تولید، منابع، جنبه‌های اقتصادی، ایمنی و زیست‌محیطی مناسب برای ایجاد امنیت انرژی، همواره دغدغه کشورهای جهان بوده است. این نگاه در کنار شرایط مدیریتی و سیاسی ایران موجب شده تا دولت‌ها برای تأمین سوخت در سیستم حمل‌ونقل اقدام به تصمیم‌گیری‌های شتاب‌زده و مقطعی نمایند. اگرچه در کوتاه‌مدت، این اقدامات باعث کمک به مشکل موجود شده ولی در میان‌مدت و درازمدت، ناخواسته تبعات و خسارات جبران‌ناپذیری را به جامعه تحمیل نموده است.

داشتن منابع مازاد از یک فرآورده دلیل مناسبی برای اجرا در یک طرح ملی نیست. تأثیر این موضوع به‌عنوان یکی از دلایل شکست LPG سوز نمودن خودروها در دهه ۷۰ به‌وضوح مشخص است که ممکن است در صورت عدم مطالعه و پیشینه و همچنین اثرات جانبی آن، این تجربه، مجدداً تکرار شود.

استفاده از LPG در برخی از کشورهای مطرح‌شده بدون در نظر گرفتن شرایط سیاسی و قیمت سوخت‌های دیگر در آن کشورها نیز دلیلی بر انتخاب مناسب این سوخت برای کشور ما نمی‌تواند باشد. عدم ارائه آمار و اطلاعات مستند، مقاله و حتی گزارش واقعی در خصوص توجیه منطقی طرح افزودن LPG به سبد سوخت کشور بر انتخاب اشتباه مجدد این سوخت تأکید می‌کند.

حوادث تصادفات این نوع خودروها و سوءاستفاده نامتعارف از مخازن گاز موضوع دیگری است که در صورت نادیده گرفتن و اجرای طرح آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به جامعه تحمیل خواهد نمود.

با توجه به هزینه پایین قابل‌ملاحظه تجهیزات سیستم LPG نسبت به CNG با ورود مجدد LPG به سبد سوخت خودروها، پیش‌بینی می‌شود گرایش به LPG بالا رفته و کاهش سهم CNG به میزان قابل‌ملاحظه‌ای را به دنبال داشته باشد. همچنین از آنجایی‌که تأمین سوخت LPG الزاماً می‌تواند از طریق ایستگاه‌های سوخت LPG انجام نپذیرد شاهد کمبود LPG در بخش مصارف خانکی و پیامدهای ناگواری در کشور خواهیم شد.

لذا تصمیم‌گیری شورای عالی انرژی کشور مورخ اسفند ۱۳۹۹ در سند تأمین انرژی در بخش حمل‌ونقل کشور مبنی بر حذف و عرضه LPG در سبد سوخت خودروها تا افق سال ۱۴۲۰ به‌درستی صورت پذیرفته است. باوجود دلایل مستند فنی و تجارب تلخ گذشته و همچنین بدون صدور مصوبه‌ای مبنی بر اضافه شدن سهم مشخص LPG در سبد سوخت حمل‌ونقل کشور جای تأمل است که چگونه این طرح اجراشده و در تعداد زیادی از شهرها سهمیه LPG به خودروها داده‌شده است؟

* دکتر سید جمال‌الدین رضوی نسب – کارشناس انرژی

انتهای پیام/